"Στο νησί της Παναγιάς πήγα για πρώτη φορά παραμονές Χριστουγέννων του 1988 με τον τότε δήμαρχο καπτα-Δημήτρη Μεθενίτη και μια ομάδα μαθητών και καθηγητών, για να επισκεφτούμε το στρατιωτικό φυλάκιο, να βρεθούμε κοντά στα φανταράκια μας, να τους πάμε φοινίκια και να τους πούμε τα κάλαντα. Είχα εντυπωσιαστεί τότε από το ήμερο τοπίο και τις υπέροχες εικόνες που αντικρίζαμε από ψηλά. Είχα ακούσει από Αιγνουσιώτες σποραδικές αφηγήσεις για τη ζωή που υπήρχε παλιά στην Παναγιά, καθώς και για το περίφημο πανηγύρι, που ξεσηκωνόταν όλος ο πληθυσμός των Οινουσσών να έλθει εδώ να γιορτάσει και να γλεντήσει. Θυμάμαι το τελευταίο πανηγύρι είχε γίνει το 1979. Άλλη μια προσπάθεια αναβίωσης του εθίμου είχε γίνει το 1989 από τον Παναγιώτη Αδ. Λιγνό, αλλά η κακοκαιρία δεν επέτρεψε να γίνει τίποτα. Μια περίεργη αίσθηση μας κυριάρχησε εκείνο το απόγευμα του Δεκέμβρη του 1988, γιατί εκτός από την εκκλησία δεν υπήρχε τίποτε άλλο που να μαρτυράει ότι είχαν ζήσει άνθρωποι εδώ κι έβγαζαν το ψωμί τους κι έτρεφαν τις οικογένειές τους. Τι είχε γίνει λοιπόν; Μήπως ήταν όλα μύθος;
Τον τελευταίο καιρό το νησί της Παναγιάς έγινε γνωστό στο πανελλήνιο μετά τις επίμονες παραβιάσεις των γειτόνων. Δυστυχώς θεωρείται ότι ανήκει στις αμφισβητούμενες περιοχές. Με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Χίου, Ψαρών και Οινουσσών κ. Μάρκου ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής ανακηρύχτηκε προσκυνηματικός και τελέστηκαν και λειτουργίες που τις παρακολούθησε πολύς κόσμος. Άρχισαν οι πιο παλιοί να ξετυλίγουν το κουβάρι των αναμνήσεών τους από αυτά που είχαν ζήσει ή από αυτά που είχαν ακούσει. Κι ένας ολόκληρος κόσμος αποκαλύφθηκε στα μάτια μας! Ναι, το νησί της Παναγιάς το πρώτο μισό του 20ου αιώνα είχε ζωή, γιατί εδώ ζούσαν πολλές οικογένειες. Οι παλιοί θυμούνται ακόμα τους ανθρώπους και τις ασχολίες τους. Εξάλλου, η Παναγιά ήταν αγαπημένος τόπος για εξορμήσεις των μόνιμων κατοίκων των Οινουσσών την άνοιξη και το καλοκαίρι. Ειδικά για τα παιδιά ήταν οι εκδρομές αυτές πραγματική περιπέτεια, γιατί συνδύαζε το θαλασσινό ταξίδι και την εξερεύνηση ενός καινούριου τοπίου. Το παρελθόν άρχισε να μας αποκαλύπτεται...
Το παρελθόν και η παράδοση ενός τόπου δεν πρέπει να ξεχνιούνται, αλλά να περνούν στις νεότερες γενιές, γιατί έτσι μόνο προσδιορίζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός λαού και τονίζεται η εθνική του συνοχή, πράγμα εντελώς απαραίτητο στην εποχή της ισοπεδωτικής παγκοσμιοποίησης. Θα παράδερνε σαν καρυδότσουφλο στο πέλαγο ο άνθρωπος χωρίς τη μνήμη της ιστορίας του. Κάθε στοιχείο του παρελθόντος είναι πολύτιμο στην προσπάθεια διατήρησης της παράδοσης. Στις Οινούσσες συνέβησαν κοσμογονικές αλλαγές στη διάρκεια των τελευταίων τριών αιώνων. Από τα μαντριά στο Βούτυρο οι Αιγνουσιώτες διέσχισαν τους ωκεανούς και βρέθηκαν στις πέντε ηπείρους. Ο τόπος αυτός προσδιόρισε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Για αυτό πρέπει να διαφυλαχθεί καθετί που μας συνδέει με το παρελθόν και με τους ανθρώπους που έζησαν εδώ.
Στην προσπάθεια να αναβιώσουμε το χθες, πολλά ενδιαφέροντα πράγματα ήλθαν στην επιφάνεια. Προφορικές αφηγήσεις από ανθρώπους που είχαν ζήσει στην Παναγιά, μνήμες από τα πανηγύρια, αναφορές σε γεγονότα, παλιές κιτρινισμένες φωτογραφίες, όλα ζωντανεύουν μια πτυχή της ιστορίας και της παράδοσης αυτού του τόπου και αποτελούν το υλικό αυτής της σύντομης αναφοράς, που γίνεται μόνο και μόνο για να μην ξεχαστούν κάποια πράγματα και για να μην αμφισβητούνται.
Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας ο Νικόλας Σπ. Λαιμός έχει προχωρήσει στις απαραίτητες ενέργειες, ώστε να κατασκευαστεί σε κατάλληλο σημείο στο νησί της Παναγιάς ένα οικοδόμημα που να προβάλλει την ελληνική σημαία. H έκδοση αυτή του Ναυτικού Μουσείου Οινουσσών πραγματοποιήθηκε, για να τονιστεί η ελληνικότητα του νησιού, στο οποίο ποτέ δεν κατοίκησαν αλλοεθνείς."

Ελένη Αχλιόπτα-Κουνή